Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi (iNEC) ilianzishwa mwaka 1993, ikitokana na mabadiliko ya kikatiba na sheria za uchaguzi nchini Tanzania. Ibara ya 74(1) ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania inatambua tume hii kama taasisi huru ya serikali.
Tume hii inaundwa na wajumbe saba, ikiwa na Mwenyekiti, Makamu Mwenyekiti, na wajumbe wengine wanne, ambao wanapaswa kuwa na uelewa wa kutosha kuhusu masuala ya uchaguzi.
Majukumu
iNEC ina jukumu kubwa la kusimamia uchaguzi wa wabunge na rais, ikiwa ni pamoja na:
- Usajili wa wapiga kura: Tume inawajibika kuandaa daftari la wapiga kura na kuhakikisha kuwa kila raia mwenye haki anajiandikisha.
- Kusimamia uchaguzi: Inasimamia mchakato mzima wa uchaguzi, kutoka kwa kampeni hadi kutangaza matokeo.
- Kurekebisha mipaka ya uchaguzi: Tume inafanya tathmini na marekebisho ya mipaka ya uchaguzi ili kuhakikisha usawa katika uwakilishi.
Utawala
Menejimenti ya iNEC inaongozwa na Mkurugenzi wa Uchaguzi ambaye pia ni katibu wa tume. Tume ina idara mbalimbali zinazohusika na masuala tofauti kama vile usimamizi wa uchaguzi, elimu kwa wapiga kura, na utawala. Wajumbe wa tume huchaguliwa kwa kipindi cha miaka mitano, lakini Rais anaweza kuwateua tena.
Mabadiliko ya Kisheria
Mwaka 2024, Sheria mpya ilipitishwa ambayo ilibadilisha jina la Tume kutoka Tume ya Taifa ya Uchaguzi hadi Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi. Mabadiliko haya yalilenga kuboresha mfumo wa uchaguzi na kuimarisha demokrasia nchini Tanzania.
Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi inachukua jukumu muhimu katika kuhakikisha kuwa uchaguzi nchini Tanzania unafanyika kwa uwazi na haki. Kwa kuzingatia majukumu yake na muundo wake wa utawala, iNEC ina uwezo wa kuboresha demokrasia na ushirikishwaji wa wananchi katika mchakato wa kisiasa.
